TÜRK SİYASAL YAŞAMI I

(Osmanlı İmparatorluğu'ndan Türkiye Cumhuriyetine Geçiş Dönemi)

Osmanlı İmparatorluğu’nda yaşanan anayasal gelişmeler, bir süreç sonucu oluşmuştur. Bu sürecin lokomotifi İngiltere ve hazırladıkları “Magna Carta” olmuştur. Osmanlı, “Magna Carta”yı yıllar sonra yakalamış olsa da bu konuda Osmanlı’nın geç kaldığını söylemek görece haksızlık olur. Çünkü, Osmanlı’da bu süreci, bu tartışmaları İngiltere’den sonra ama Fransa ile paralel olarak gelişmiştir.

Osmanlı, fütuhatı Batıya doğru yapmış ve bu sebeple Avrupa’yı ve Avrupa'daki gelişmeleri de takip etmiştir. Avrupa ülkeleri içerisinde özellikle Fransa ile daha sıkı ilişkiler kurmuştur. Bu yakınlaşma, kapitülasyonlar , ticaret ve diplomasiden önce; Fransızcanın ve Fransa’nın 15. yy.’dan 1800’lere hatta 1900’lere kadar hakim olmasıdır.

Bu sebepledir ki ilk defa İngiltere’de gelişen “anayasa” fikri ve o fikrin somut ürünü “Magna Carta” Fransa’ya geçmiştir. Bu gelişmelerin Fransa’ya sıçramasının akabinde Osmanlı’ya da sıçramıştır.

Daha önce de bahsettiğim gibi, bir tarihi olayın incelenmesinde, olaydan ne kadar öncesine gideceğimizin bir sınırı tam olarak belirlenemez. Bu dersin kapsamında, Osmanlı’da anayasacılık hareketleri için çok daha öncesine gitmek mümkün olsa da biz III. Selim döneminden başlatacağız.

Türk Siyasal Yaşamı I dersi ile, Osmanlı İmparatorluğu'nda anayasa çalışmalarının sistematik olarak tartışıldığı ve iptidai düzeyde de olsa örneklerinin görüldüğü dönemden başlayarak TBMM'nin doğuşuna kadar olan süreci inceleyeceğiz.

Bu sürecin sonunda;

- Osmanlı’da Siyasal Yapının Temelleri
- Tanzimat ve Islahat Fermanları
- I. Meşrutiyet ve Kanun-i Esasi (1876)
- II. Meşrutiyet ve 1909 Anayasa Değişiklikleri
- İttihat ve Terakki’nin Siyasal Mirası
- Mondros Mütarekesi ve Meclis-i Mebusan’ın Sonu
- TBMM’nin Kuruluşu ve 1921 Anayasası

gibi konular hakkında bilgi sahibi olmanız ön görülmektedir.

Konunun daha iyi anlaşılabilmesi ve kolay takip edilebilmesi için 6 ana başlıkta sunacağım. Bu başlıklar:

1. Giriş ve Yöntem

- Dersin Kapsamı ve Kaynaklar

- Siyaset Bilimi Nedir?

- Tarihsel Yaklaşımın Önemi

- Anayasal Gelişmeler

2. Osmanlı'da Siyasal Yapı (17. ve 19. Yüzyıl Arası)

- Merkeziyetçilik ve taşra Yönetimi
- III. Selim ve Nizam-ı Cedid
- Fransız İhtilali'nin etkileri
- Bu başlıklar için öncelikli kaynağımız Eric Jan Zurcher'in "Modernleşen Türkiye'nin Tarihi"

3. Tanzimat ve Islahat Fermanları

- Modernleşme çabaları
- Bürokratik dönüşüm
- Tanzimat Fermanı (1839)
- Islahat Fermanı (1856)
- Batılılaşma Süreci

4. I. ve II. Meşrutiyet

- Anayasal Gelişmeler
- Meclis-i Mebusanın Rolü
- I. Meşrutiyet (1876) ve Kanun-i Esasi
- II. Meşrutiyet (1908) ve Siyasal Partiler

5. İttihat ve Terakki Dönemi

- Tek parti yönetimi ve otoriterleşme

- Savaşlar ve siyasal etkiler (Balkan Savaşı ve I. Dünya Savaşı)

- 1913 Bab-ı Ali Baskını

6. Cumhuriyet'in Kuruluşu

- Kurtuluş Savaşı ve TBMM'nin açılması

- Saltanatın kaldırılması ve cumhuriyetin ilanı

- Atatürk ve kurucu ideoloji

şeklinde sıralanabilir.

1) Giriş ve Yöntem

1.1. Dersin Kapsamı ve Kaynaklar

Türk Siyasal Yaşamı dersi, Türkiye siyasetinin belirleyici dinamiklerini, teorik ve tarihsel gelişim süreci içerisinde ele alınmasını ve bu çerçevede Türk siyasal hayatında yaşanan güncel gelişmelerin arka plan ışığında yorumlama yeteneğinin edinilmesini amaçlamaktadır.

Osmanlı klasik dönem siyasal yapısı ve kurumları, Osmanlı modernleşmesi, Türk modernleşmesi ve Tek Parti Dönemi, çok partili hayata geçiş ve Demokrat Parti Dönemi, 1960 darbesi sonrasında yaşanan siyasal gelişmeler, 1970'li yıllarda siyasal kutuplaşama, 1980 darbesi.

Bu ders çerçevesinde yararlanılan başlıca kaynaklar;

- Modernleşen Türkiye'nin Tarihi, Erik J. Zürcher

- Demokrasi Sürecinde Türkiye, Feroz Ahmad

- 1960'tan Günümüze Türkiye Tarihi, Suavi Aydın - Yüksel Taşkın

- Osmanlı - Türk Anayasal Gelişmeleri, Bülent Tanör

1.2. Siyaset Bilimi Nedir?

1.3. Tarihsel Yaklaşımın Önemi

1.4. Anayasal Gelişmeler

Osmanlı İmparatorluğu'ndan günümüze kadar yaşanan anayasa gelişmeleri genel hatları ile;

- Sened-i İttifak

- Tanzimat Dönemi (Gülhane Hatt-ı Hümayunu, Islahat Fermanı)

- Meşrutiyet Dönemi ve Kanun-i Esasi

-Büyük Millet Meclisi ve 1921 Anayasası (Teşkilat-ı Esasiye)

- 1924 Anayasası (Tek Parti ve Meclis Hükümeti Dönemi ile Çok Partili Dönem Denemesi)

- 1961 Anayasası

şeklindedir. Özellikle "Meşrutiyet dönemi ve Kanun-i Esasi" literatürdeki karşılığa uygun gerçekleşen ilk anayasal gelişmedir.

* Bloğun uzun olmaması ve bilgilerin karışmaması için her başlığı ayrı sayfalarda yayınlayacağım. İstediğiniz konuya ulaşmak için ilgili başlığa tıklamanız yeterli.