Türk Siyasal Yaşamı Ders Notları

 

  

Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Bölümü derslerinden biri olan Türk Siyasal Yaşamı dersinde ele alınan konuları ve ders notlarını bu yazımda paylaştım.

    Bu ders, bazı üniversitelerde tek dönemde, bazılarında ise iki dönemde okutulmaktadır. Ben bu dersi iki dönem halinde aldım;

* Türk Siyasal Yaşamı I: Osmanlı Devleti'nin 17. yüzyıldaki duraklama döneminden Cumhuriyet'in kuruluşuna kadar olan süreci kapsar.

* Türk Siyasal Yaşamı II: Cumhuriyet döneminden 2000'li yıllara, yani Ak Parti'nin kuruluşuna kadar uzanan yakın siyasal tarihi içerir.

    Bu dersle ilgili internette kapsamlı ve sistematik kaynakların sınırlı olduğunu gördüm. Bu nedenle hazırladığım içerik Türk Siyasal Yaşamı dersine dair ulaşabileceğiniz, sistematik bir şekilde hazırlanmış önemli kaynaklardan birisi olacak.

    Bu ders için önerilen iki temel kaynak kitap vardır: "Bülent Tanör’ün Osmanlı-Türk Anayasal Gelişmeleri ve Eric Jan Zürcher’in Modernleşen Türkiye’nin Tarihi." Bu iki kaynağa ek olarak, konular kapsamında farklı okuma önerilerini de sizlere sunacağım.

Türk Siyasal Yaşamı

Tarih bilimi; fen bilimleri ya da bazı tıp bilimlerinden farklı olarak, çalışma konusunda tekrarlama, deneme veya laboratuvar ortamında uygulama imkânlarına sahip değildir. Ayrıca ele alınan bir konu salt olarak incelenemez; konuyu doğru şekilde anlamlandırabilmek için biraz öncesine ve biraz sonrasına da değinmek gerekir. Bu “biraz öncesi” olarak belirtilen zaman dilimi, birkaç yıl öncesinden başlayarak birkaç on yıl, hatta bir iki yüz yıl gerisine kadar uzanabilir. Bitiş sınırı ise yine birkaç yıl sonrasından birkaç on yıl sonrasına kadar esneklik gösterebilir.

Bu çalışma için çok daha geriye gitmek mümkün olsa da biz, III. Selim’in tahta çıkışını ve Fransa’da gerçekleşen İhtilal’in yılı olan 1789’u başlangıç noktası olarak kabul ettik.

Bu tarihten öncesinde yaşanan gelişme ve değişimler de konumuz açısından önemli olsa da esas itibarıyla “Fransız İhtilali” ile köklü dönüşümlerin başlamış olması nedeniyle bu tarihleri referans (başlangıç) noktası olarak seçtik.

Genel Çerçeve, Konu Başlıkları ve Kapsam
Konunun daha iyi anlaşılabilmesi ve kolay takip edilebilmesi için 13 konu başlığına ayırarak sizlere sunacağım. Temel kaynaklarımıza ek olarak konulara ilişkin diğer kaynak kitapları ve yardımcı okumaları da sizlerle paylaşacağım.

Türk Siyasal Yaşamı I (Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Geçiş)

- Osmanlı’da Siyasal Yapının Temelleri
- Tanzimat ve Islahat Fermanları
- I. Meşrutiyet ve Kanun-i Esasi (1876)
- II. Meşrutiyet ve 1909 Anayasa Değişiklikleri
- İttihat ve Terakki’nin Siyasal Mirası
- Mondros Mütarekesi ve Meclis-i Mebusan’ın Sonu
- TBMM’nin Kuruluşu ve 1921 Anayasası

Türk Siyasal Yaşamı II (Cumhuriyet Dönemi ve Sonrası)

- 1924 Anayasası ve Tek Parti Dönemi
- Çok Partili Hayata Geçiş
- 1961 Anayasası ve Demokratikleşme Süreci
- 1982 Anayasası ve Siyasal Sistem
- 1990’lar: Koalisyonlar, Krizler ve Reformlar
- 2000’ler: AK Parti’nin Kuruluşu ve Siyasal Dönüşüm

1) Giriş ve Yöntem

- Dersin Kapsamı ve kaynaklar
- Anayasal Gelişmeler
- Siyaset bilimi nedir?
- Tarihsel yaklaşımın önemi

2) Osmanlı'da Siyasal Yapı (17. ve 19. Yüzyıl Arası)

- Merkeziyetçilik ve taşra Yönetimi
- III. Selim ve Nizam-ı Cedid
- Fransız İhtilali'nin etkileri
- Bu başlıklar için öncelikli kaynağımız Eric Jan Zurcher'in "Modernleşen Türkiye'nin Tarihi"

3) Tanzimat ve Islahat Fermanları

- Modernleşme çabaları
- Bürokratik dönüşüm
- Tanzimat Fermanı (1839)
- Islahat Fermanı (1856)
- Batılılaşma Süreci

4) I. ve II. Meşrutiyet

- Anayasal Gelişmeler
- Meclis-i Mebusanın Rolü
- I. Meşrutiyet (1876) ve Kanun-i Esasi
- II. Meşrutiyet (1908) ve Siyasal Partiler

5) İttihat ve Terakki Dönemi

- Tek parti yönetimi ve otoriterleşme

- Savaşlar ve siyasal etkiler (Balkan Savaşı ve I. Dünya Savaşı)

- 1913 Bab-ı Ali Baskını

6) Cumhuriyet'in Kuruluşu

- Kurtuluş Savaşı ve TBMM'nin açılması

- Saltanatın kaldırılması ve cumhuriyetin ilanı

- Atatürk ve kurucu ideoloji

7) Tek Parti Dönemi (1923-1946)

- CHP'nin rolü ve ideolojik yapısı

- Reformlar ve muhalefet

- Serbest Fırka denemesi

8) Çok Partili Hayata Geçiş

- DP'nin kuruluşu ve yükselişi

- 1950 seçimleri ve iktidar değişimi

- Siyasal kutuplaşma

- 1960 darbesi

9) 1960-1980 Arası Siyasal Gelişmeler

- Anayasa değişiklikleri
- 1960 Darbesi ve 1961 Anayasası
- Koalisyon hükümetleri
- Kutuplaşma
- 1971 Muhtırası ve siyasal krizler

10) 1980 Darbesi ve Sonrası

- 1982 Anayasası

- ANAP ve Turgut Özal Dönemi

- Ekonomik liberalizasyon

11) 1990'lar, Krizler ve Koalisyonlar

- Refah Partisi ve RP - DYP Koalisyonu

- 28 Şubat süreci

- Kürt sorunu ve siyasal çözüm arayışı

12) 2000'ler ve Ak Parti Dönemi

- Ak Parti'nin kuruluşu ve yükselişi

- Yeni anayasa tartışmaları

- Başkanlık sistemi ve - siyasal dönüşüm