ÇAĞDAŞ DEVLET SİSTEMLERİ
Üniversitelerin İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi bünyesinde Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi bölümü ve benzeri bölümlerinde verilen derslerden birisidir Çağdaş Devlet Sistemleri dersi.
Bu kapsamda, demokratik, otoriter ve totaliter sistemler, başkanlık sistemi, parlamenter sistem ve yarı başkanlık sistemi, federalizm, üniter devlet, konfederalizm ve bölgesel devlet modelleri ele alınacaktır. Bu inceleme için de, İngiltere, ABD, Fransa, Almanya, Rusya, Japonya ve İran ülke örnekleri, tarihsel gelişim süreçleri çerçevesinde incelenmektedir.
* Temel Kavramlar: Siyasal Rejimler-Hükümet Sistemleri ve Devlet Şekilleri
* İngiltere: Tarihsel Gelişim ve Çağdaş Siyasal Kuramlar
* ABD: Tarihsel Gelişim ve Çağdaş Siyasal Kurumlar
* Fransa: Tarihsel Gelişim ve Çağdaş Siyasal Kurumlar
* Almanya: Tarihsel Gelişim ve Çağdaş Siyasal Kurumlar
* Rusya: Tarihsel Gelişim ve Çağdaş Kurumlar
* Japonya: Tarihsel Gelişim ve Çağdaş Siyasal Kurumlar
* İran: Tarihsel Gelişim ve Çağdaş Siyasal Kurumlar
* İngiltere: Tarihsel Gelişim ve Çağdaş Siyasal Kuramlar
* ABD: Tarihsel Gelişim ve Çağdaş Siyasal Kurumlar
* Fransa: Tarihsel Gelişim ve Çağdaş Siyasal Kurumlar
* Almanya: Tarihsel Gelişim ve Çağdaş Siyasal Kurumlar
* Rusya: Tarihsel Gelişim ve Çağdaş Kurumlar
* Japonya: Tarihsel Gelişim ve Çağdaş Siyasal Kurumlar
* İran: Tarihsel Gelişim ve Çağdaş Siyasal Kurumlar
1) Temel Kavramlar
1.1) Siyasal Rejimler
1.2) Hükümet Sistemleri
1.3) Devlet Şekilleri
1.4) Rejimlerin Özellikleri
1.1) Siyasal Rejimler
Siyasal rejim, bir devletin egemenlik anlayışını, iktidarın kullanım biçimini ve yönetim ilkelerini tanımlar. Rejim, sadece yönetenlerin kim olduğunu değil, aynı zamanda nasıl yönettiklerini, hangi kurallara göre hareket ettiklerini ve vatandaşlarla ilişkilerini de kapsar.
Siyasal Rejim, devletin siyasal iktidarını nasıl örgütlediğini, nasıl kullandığını ve vatandaşlarıyla olan ilişkilerini belirleyen temel kurallar, ilkeler ve kurumlar bütünüdür. Siyasal rejim özelikle egemenliğin nasıl kullanıldığına, birey-devlet ilişkilerine ve iktidarın nasıl el değiştirdiğine odaklanır.
Siyasal rejimler genellikle Yönetim biçimi (egemenliğin kaynağı) ve Yönetim Niteliği (İktidarın kullanım biçimi) şeklinde iki temel boyutta ele alınır.
Yönetim biçimi (egemenliğin kaynağı) boyutu ile, ,iktidarın kimde olduğunu ve nasıl elde edildiğini açıklar.
Yönetim niteliği (İktidarın kullanım biçimi) boyutu ile iktidarın ne kadar katılıma açık olduğunu ve nasıl uygulandığını gösterir.
Özetle, rejim, bir ülkede iktidarın kimler tarafından, hangi kurallara göre, ne tür yöntemlerle kullanıldığını belirleyen çerçevedir.
> Yönetim Biçimi (Egemenliğin Kaynağı)
Bu iki boyut bir araya geldiğinde, örneğin:
Monarşi + Demokrasi → Meşruti Monarşi (İngiltere)
Cumhuriyet + Otoriterlik → Otoriter Cumhuriyet (Bazı dönemlerde Türkiye, Mısır)
Cumhuriyet + Demokrasi → Demokratik Cumhuriyet (Fransa, Almanya)
Monarşi + Totalitarizm → Mutlak Monarşi (Suudi Arabistan)
Bu yapı, rejimlerin sadece isimleriyle değil, işleyiş tarzlarıyla da değerlendirilmesini sağlar.
1.1.1) Egemenliğin kaynağı boyutu ile siyasal rejimler
olduğu kabul edilir. Bunun sonucu olarak da, monarkın ülkeyi dinsel kurallara bağlı olarak yönetmesi gerektiği kabul edilir.
* MEŞRUTİ MONARŞİ: Meşruti monarşide, bir hanedan bulunmakla birlikte, Monarkın iktidarı sınırlandırılmıştır. İlk kez İngiltere’de uygulanan ve sonradan başka ülkelerce de örnek alınan bu sistemde, Monark yasama yetkisini seçilmiş parlamentoya, yürütme yetkisini hükümete, yargı yetkisini de bağımsız mahkemelere devreder. Monarkın konumu tarafsız ve partiler üstü devlet başkanı olmaktır.
* CUMHURİYET: Cumhuriyet, monarşilerin yıkılmasıyla kurulan, milli egemenlik ya da halk egemenliği ilkesine dayalı bir sistemdir. Monarşiler teokratik bir biçimde meşrulaştırılırken, monark iktidarı Tanrı’dan aldığını ve ülkesini Tanrıdan aldığı yetkiyle dini buyruklara göre yönettiğini öne sürüyordu. Cumhuriyet ise, iktidarın (egemenliğin) millete (veya halka) ait olduğu ilkesine dayanır. Dolayısıyla, laiklik cumhuriyetin en temel ilkelerinden birini oluşturur. Bu da, yasaların halk tarafından seçilen parlamento tarafından, toplumsal ihtiyaçların çözümü amacına yönelik olarak yapılmasını gerektirir.
> İktidarın kullanım biçimi boyutu ile siyasal rejimler
> Demokratik Rejim
* Egemenlik halktadır; seçimle gelen temsilciler aracılığı ile yönetim sağlanır.
* Temel hak ve özgürlükler anayasal güvence altındadır.
* Çoğulculuk ve hukukun üstünlüğü esastır.
* Serbest seçimler, bağımsız yargı, özgür medya gibi kurumlar bulunur.
- Örnek ülkeler: Almanya, İsviçre ve Japonya
> Otoriter Rejim
* Egemenlik tek kişi veya dar bir grup tarafından kullanılır.
* Sınırlı siyasal katılım vardı; muhalefet baskı altındadır.
* Yargı ve medya genellikle iktidarın kontrolündedir.
* Seçimler varsa bile rekabetçi değildir.
* Örnek Ülkeler: Belarus, Suudi Arabistan.
> Totaliter Rejim
* Devlet, toplumun eğitim, medya, ekonomi ve özel yaşam gibi tüm alanlarını kontrol eder.
* Tek parti yönetimi ve ideolojik tek biçimlilik söz konusudur.
* Muhalefet tamamen yasaktır; propaganda ve baskı araçları yaygındır.
*Örnekler: Nazi Almanya'sı, Stalin dönemi Sovyetler Birliği ve Kuzey Kore.
> Hibrit Rejim (Melez Sistemler)
* Demokratik unsurlar ile otoriter uygulamalar bir arada bulunur.
* Seçimler yapılır ama adil değildir; medya kısmen özgürdür.
* Rekabetçi otoriterlik, popülist liderlik ve suistimalci anayasacılık gibi alt türleri vardır.
* Örnekler: Venezuela ve Rusya'nın bazı dönemleri.
1.2) Hükümet Sistemleri
Hükümet sistemi, bir devletin yasama, yürütme ve yargı organları arasındaki ilişkinin nasıl kurulduğunu, bu organların yetki ve sorumluluklarını, birbirlerine karşı konumlarını ve kuvvetler ayrılığı ilkesinin nasıl uygulandığını belirleyen siyasal yapıdır.
Bu sistem, anayasal düzenin işleyişini doğrudan etkiler ve devletin demokratik niteliğini belirleyen temel unsurlardan biridir.
> Temel Hükümet Sistemleri
1.2.1) Parlamenter Sistem:
* Yürütme Çift Başlıdır: Devlet başkanı (Sembolik) + Başbakan (İcrai)
* Yasama yürütmeyi denetler: Güvenoyu, gensoru gibi mekanizmalarla
* Karşılıklı fesih yetkisi vardır: Meclis hükümeti düşürebilir, hükümet de meclisi feshedebilir.
* Yumuşak kuvvetler ayrılığı uygulanır. Hükümet, mecliste bulunan siyasi partiler içerisinde en çok oy alan siyasi parti mensuplarından oluşmaktadır.
* Örnek ülkeler: İngiltere, Almanya ve Japonya.
1.2.2) Başkanlık Sistemi
* Yürütme tek başlıdır: Başkan hem devlet hem de hükümet başkanıdır.
* Kuvvetler sert şekilde ayrılmıştır: Yasama ve yürütme birbirinden bağımsızdır.
* Başkan halk tarafından seçilir; görev süresi boyunca meclis tarafından görevden alınamaz (İstisna: Azil).
* Meclis ve başkan birbirini feshedemez.
Örnek Ülkeler: ABD, Brezilya, Türkiye (2017 sonrasında).
1.2.3) Yarı Başkanlık Sistemi
* Yürütme çift başlıdır: Cumhurbaşkanı + Başbakan.
* Cumhurbaşkanı halk tarafından seçilir.
* Başbakan meclisin güvenoyuna bağlıdır.
* Cumhurbaşkanı dış politika ve savunmada etkilidir.
* Örnek ülkeler: Fransa, Rusya ve Portekiz.
1.2.4) Meclis Hükümeti Sistemi
* Yasama ve Yürütme mecliste birleşir.
* Yürütme meclis içinden seçilir; meclise karşı bireysel sorumluluk taşır.
* Kuvvetler birliği söz konusudur.
* Örnekler: İsviçre (Günümüzde), Türkiye (1921 - 1924)
> Türkiye'de Hükümet Sistemi Dönüşümü
> Hükümet Sistemlerinin Olumlu ve Olumsuz Yönleri
* Başkanlık Sistemi
Olumlu Yönleri: Karar alma süreci hızlıdır, istikrarlı bir yürütme vardır ve kuvvetler (yasama, yürütme ve yargı) net bir şekilde ayrılmıştır.
Olumsuz Yönleri: Denetim mekanizmaları zayıflayabilir ve yasama ile yürütme arasında uzmanlaşma zor olabilir.
* Parlamenter Sistem
Olumlu Yönleri: Meclis denetimi güçlüdür ve esnek koalisyonlar kurulabilir.
Olumsuz Yönleri: Daha kısa sürede hükümet değişiklikleri olabilir ve istikrarsızlık riski yüksektir.
* Yarı Başkanlık Sistemi
Olumlu Yönleri: Hem halk iradesi hem de meclis denetimi vardır.
Olumsuz yönleri: Yetki çatışması yaşanabilir (cumhurbaşkanı ve başbakan arasında)
1.3) Devlet Şekilleri
Devlet şekillerini anlatmadan önce "Devlet Şekilleri" nin ne olduğunu öğrenmek konunun daha iyi anlaşılmasını sağlayacaktır.
Devlet şekilleri, bir devletin coğrafi - siyasal yapısını, otorite merkezinin dağılım biçimini ve yönetsel organizasyonunu ifade eder. Bu kavram, "devletin egemenlik yetkisini nasıl örgütlendiği" sorusuna yanıt verir.
Devlet şekli, bir devletin yönetim yetkisini nasıl örgütlediğini ve bu yetkilerin merkez ile yerel yönetimler arasında nasıl dağıtıldığını gösteren yapılanmadır.
Devlet şeklinin belirlenmesinde bazı unsurlar söz konusudur. Bu unsurlar;
- Merkeziyet Düzeyi: Gücün merkezden mi yoksa yerel birimlerde mi yoğunlaştığı,
- Yasa yapma yetkisi: Yasaların tek merkezden mi yoksa farklı bölgelerden mi çıkarıldığı,
- Yönetsel Özerklik: Yerel yönetimlerin karar alma ve uygulama gücü
şeklinde sıralanabilir.
Geçmişten günümüze her devlet çeşitli devlet şekillerini uygulamış ve süreç içerisinde bazı devletler seçmiş oldukları devlet şekli ile varlığını sürdürürken bazı devletler çeşitli sebeplerle devlet şekillerini değiştirmiştir.
Devlet şekillerinin her birinin artısı ve eksisi vardır. Bu kıstas, sistemin kendisi ile birlikte uygulandığı toplumun yapısı da bu konuda etkilidir.
Devlet şeklinin öneminden bahsedersek;
1) Yönetim Etkinliği ve Karar Alma Hızı
* Üniter devletlerde kararlar merkezi otorite tarafından alındığı için hızlı uygulanabilir.
* Federal yapılar yerel ihtiyaçlara göre politika üretebildiği için daha esnek çözümler sunar.
* Devletin şekli, kriz durumlarında karar alma sürecini doğrudan etkileyebilir.
2) Yerel Katılım ve Temsil Adaleti
* Federal veya bölgesel devletlerde, yerel halk kendi temsilcileri aracılığıyla yönetime katkı sağlar.
* Üniter yapılar ise genellikle halkın yerel yönetimle ilişkisini zayıflatabilir.
* Bu yapı, demokratik katılımını düzeyini belirlemede kritik rol oynar.
3) Kültürel ve Bölgesel Çeşitlilikte Uyum
* Federal devletler, farklı etnik ve kültürel grupların haklarını daha etkin koruma eğilimindedir.
* Devlet şekli, iç barışın korunmasında hayati bir araç olabilir.
* Özellikle çok uluslu toplumlarda, devletin yapısı birlik ve bütünlüğü koruma mekanizması sunar.
4) Ekonomik Adalet ve Kaynak Dağılımı
* Üniter sistemlerde kaynak dağılımı merkezden belirlenir; bu da bölgeler arası eşitsizlik yaratabilir.
* Federal yapılarda bölgeler kendi bütçelerini yönetebildiğinden ekonomik bağımsızlık daha güçlüdür.
5) Hukuki Tutarlılık vs. Yerel Yasalar
* Üniter sistemlerde tek yasa düzeni geçerlidir; bu da hukukta istikrarı sağlar.
* Federal sistemlerde yasalar eyaletlere göre farklılık gösterebilir; bu durum hem avantaj hem dezavantaj olabilir.
Özetle;
Devlet şekli, sadece yapısal değil, siyasal ve sosyal etkilere sahip bir seçimdir.
Bir devletin şekli, o ülkenin demokrasi anlayışını, katılım kapasitesini, kültürel toleransını ve yönetim etkinliğini doğrudan etkiler. Bu nedenle devlet şekli seçimi, sadece tarihsel veya coğrafi değil; politik bir tercihtir.
Devlet şekillerini anlatmadan önce bu kavramların ne olduklarını ve bu sistemlerin artı ve eksi yönlerini belirterek konu daha kolay anlaşılacaktır.
1.3.1) Üniter Devlet
Yetkilerin merkezde toplandığı devlet biçimidir. Bu devlet şeklinin özellikleri;
- Yerel yönetimler merkeze bağlıdır.
- Yasa yapma gücü merkezi hükümettedir.
- Yönetim tek bir anayasal yapı tarafından yürütülür.
şeklinde sıralayabiliriz.
Üniter yapıya sahip ülkeler için Türkiye, Fransa ve Japonya örnek verilebilir.
1.3.2) Federal Devlet
Birden fazla bölge veya eyaletin belirli özelliklerle bir araya gelerek oluşturduğu devlettir. Bu devlet şeklinin özellikleri;
- Yerel yönetimler kendi yasalarını yapabilir.
- Merkezi hükümet genel politikaları belirler.
İki düzeyli anayasa ve yasa sistemi vardır.
Federal yapıya sahip ülkeler için ABD, Almanya ve Rusya örnek verilebilir.
1.3.3) Konfederal Devlet
Bağımsız devletlerin esnek bir birlik yapısıyla iş birliği kurduğu bir yapıdır. Konfederal devlet yapısının özelliklerini;
- Merkez çok zayıftır; neredeyse semboliktir.
- Üye devletler bağımsızdır ve ayrılma hakkına sahiptir.
- Genelde askeri veya ekonomik birlik amaçlı kurulur.
Amerika'nın ilk yılları ve İsviçre'nin eski yapısı konfederal devlet yapısına örenk verilebilir.
(Konfederal devlet yapısının anlaşılabileceği en iyi örnek aslında spor kulüplerinin bağlı olduğu konfederasyondur. Futbol kulüpleri kendi içlerinde bağımsız olduğu gibi belirli spor faaliyetleri için bir araya gelen kulüpler
1. 3.4) Bölgesel Devlet
Üniter devlete yakın ama bölgesel özerkliğin daha güçlü olduğu sistemdir.
- Merkez yetkilerini bazı bölgelere devredebilir.
- Hukuk olarak üniterdir ama uygulama federal yapıyı andırabilir.
Bölgesel devlet yapısının uygulandığı ülkelere İspanya ve İtalya örnek gösterilebilir.
Konun devamını pdf biçiminde okuyabilirsiniz.
1 Yorumlar
Konu hakkında detaylı, sade ve anlaşılır bir içerik olmuş.içeriğin devamını bekliyorum.
YanıtlaSil